Ανεξάντλητος είναι ο θησαυρός των παραδόσεων και για το Μεγάλο Σάββατο στις περιοχές των Μεσογείων όπως έχει καταγράψει ο κορυφαίος λαογράφος της περιοχής, Γιάννης Πρόφης.

Στα Μεσογείτικα χωριά άλλων εποχών λοιπόν, ανάμεσα σε άλλα, το ζύμωμα ήταν μία από τις πρωταρχικές δουλειές των νοικοκυρών το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου.

Το ζυμάρι είχε ετοιμαστεί από το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, και εκτός από τα κοινά ψωμιά (τα καρβέλια), έφτιαχναν και λαμπρόψωμα, (κοσόνες όπως τα αποκαλούσαν αλλά και τσουρέκια.

Οι κοσόνες ήταν σαν τα κοινά καρβέλια ψωμιού, στρογγυλού σχήματος (κουλούρες), με τη διαφορά ότι τις στόλιζαν και τις έψηναν σε ταψί στο φούρνο. Στο ζυμάρι πρόσθεταν μαστίχα και γλυκάνισο, ενώ πασπάλιζαν την επιφάνεια με σουσάμι (θύμιζαν πολύ τα Χριστόψωμα που πλέον αγοράζουμε μόνο από φούρνους).

Ο στολισμός της κοσόνας γινόταν με σταυρό από ζυμάρι, ώστε η επιφάνειά της να χωριζόταν σε τέσσερα ίσα μέρη. Στο κέντρο του σταυρού βύθιζαν ένα κόκκινο αβγό.

Στις πολυτελείς κοσόνες τα αβγά ήσαν συνολικά 5, γιατί έβαζαν αβγό και στις απολήξεις του σταυρού. Γύρω από κάθε αβγό σχημάτιζαν δαντέλα από λεπτούς κυλίνδρους ζυμαριού.

Τις κοσόνες τις έφτιαχναν κυρίως για να τις στέλνουν ως δώρα στα βαφτιστήρια και στους αρραβωνιασμένους, μαζί με τη λαμπάδα, που θα άναβαν το βράδυ στην Ανάσταση.

Εκτός όμως από τις κοσόνες οι νοικοκυρές έφτιαχναν και τσουρέκια που όμως ήταν ψωμιά μακρόστενα, στο σχήμα μικρής φραντζόλας, που παρά την ονομασία, δεν ήσαν γλυκά, γιατί γίνονταν από το ίδιο ζυμάρι της κοσόνας.

Στα τσουρέκια αυτά έδιναν σχήμα βραχύσωμου μικρού φιδιού, από το στόμα του οποίου έβγαινε κόκκινο αβγό ενώ τα λέπια και τα δόντια του φιδιού σχηματίζονταν με τη βοήθεια του ψαλιδιού.

Η όψη του φιδιού δεν ήταν καθόλου αποκρουστική, αλλά γλυκιά, αστεία και οικεία. Αυτό έκανε τον λαογράφο Γιάννη Πρόφη να συσχετίσει αυτό το φίδι με τη Βιτόρα, που ήταν το φίδι – φύλακας του σπιτιού, σύμφωνα με την αρβανίτικη, αλλά και την πανελλήνια παράδοση!

Τα γλυκά τσουρέκια, στα οποία οι νοικοκυρές πρόσθεταν στο ζυμάρι ζάχαρη, αβγά κ.λπ. άρχισαν να παρασκευάζονται από τη 10ετία του 1950 και μετά και τρωγόταν σκέτα ή χρησίμευαν ως βούτημα στον καφέ, το τσάι κ.λπ.

Η τιμητική των βαφτιστηριών και των αρραβωνιασμένων

Μετά το φούρνισμα των ψωμιών, αμέσως μετά το μεσημέρι, οι νονοί έστελναν τα δώρα στα βαφτιστήρια τους και οι αρραβωνιαστικοί στις αρραβωνιαστικιές τους.

Τα δώρα του νονού ήσαν μια κοσόνα ή τσουρέκι, σε σχήμα μακρόστενο, μ’ ένα κόκκινο αβγό και μια λαμπάδα.

Οι λαμπάδες ήσαν τις περισσότερες φορές κοινά κεριά, λίγο μεγαλύτερα από τα συνηθισμένα, κατασκευασμένα στο σπίτι και όχι άσπρες αγορασμένες λαμπάδες.

Σπάνια στα δώρα περιλαμβάνονταν και παπουτσάκια ή άλλα ρουχαλάκια. Τα δώρα τα έστελνε ο νουνός ή η νονά με κάποιο άλλο παιδί στο βαφτιστήρι του και δεν τα πήγαινε ο ίδιος. Το παιδί που παρέδιδε τα δώρα το φίλευαν μ’ ένα κόκκινο αβγό.

Ο αρραβωνιαστικός έστελνε νωρίς το απόγευμα, συνήθως με την αδελφή του κι άλλο ένα άτομο, συνήθως παιδί, τα πασχαλιάτικα δώρα του στην αρραβωνιαστικιά του. Τα δώρα ήσαν μια κουλούρα («κοσόνα»), στολισμένη με πολλά κόκκινα αβγά και μια αγορασμένη λευκή λαμπάδα, που είχε και σκαλίσματα, με κόκκινες κορδέλες.

Πάνω στις κορδέλες έραβαν 4 – 5 τάλιρα του βασιλιά Όθωνα ή του Γεωργίου. Στην περιφέρεια του κάθε τάλιρου άνοιγαν τρύπα, για να μπορούσε να ράβεται πάνω στην κορδέλα. Την κουλούρα την έβαζαν σε δίσκο, που κρατούσε η αδελφή του γαμπρού, ενώ τη λαμπάδα την κρατούσε το άλλο άτομο.

Η αρραβωνιασμένη που δεχόταν τα δώρα, έστελνε κι αυτή τη δική της κουλούρα στο γαμπρό, που την τοποθετούσε στον δίσκο των επισκεπτών της και τους φίλευε με κόκκινα αβγά.

Ας σημειωθεί ότι μέχρι τα τέλη του 19ου αι. οι αρραβωνιασμένοι δεν είχαν μεταξύ τους καμιάν επαφή ή έστω απλή συναναστροφή. Επομένως, αν συναντιούνταν στον δρόμο ή στην εκκλησία, δεν μιλούσαν ούτε στέκονταν ποτέ μαζί και προσπερνούσε ο ένας τον άλλον χωρίς ν’ ανταλλάξουν ούτε ματιά.

• Facebook