Συχνά πυκνά, γκρινιάζω και μέμφομαι αυτή τη χώρα για τις παραλείψεις και τις αστοχίες της. Για την αδυναμία της να διαχειριστεί τον πολιτιστικό της πλούτο. Για την αμεριμνησία της σε αρχαιολογικούς τόπους και μουσεία. Για τα όσα δεν κάμει.

Σήμερα θα σου μιλήσω για τα όσα κάμει. Θα σε πάω στο Μαραθώνα. Δύο βήματα από την Αθήνα. Και βάζω στοίχημα, ότι ως το τέλος αυτής της συζήτησης, (α) θα έχεις εντυπωσιαστεί, (β) θα έχεις τσιμπήσει τον εαυτό σου δυοτρεις φορές να ιδείς αν είσαι όντως ξύπνιος και (γ) θα προγραμματίσεις σύντομα επίσκεψη στα μέρη που θα σε πάω. Επειδής είμαι και έντιμο πτηνό, ας μην βάλουμε λεφτά στο στοίχημα, γιατί το'χω κερδισμένο στα σίγουρα.

Το φθινόπωρο του 490 π.Χ. σε ετούτο το μέρος, διεξήχθη μία από τις σημαντικότερες μάχες όλων των εποχών. Κάτσε να σου φρεσκάρω τη μνήμη, γιατί όσο να πεις, δεν ξημεροβραδιάζεσαι και καθημερινώς με τον Ηρόδοτο στο χέρι.

Μετά την αποτυχία της Ιωνικής Επανάστασης, ο Δαρείος βέρι χολοσκασμένος από τη βοήθεια που είχαν προσφέρει οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς στις Ιωνικές πόλεις, βάλθηκε να εκδικηθεί. Το 492 π.Χ. έστειλε τον περσικό στόλο να ρημάξει την Ελλάδα (που θα μπορούσε απλά να έχει στείλει το ΔΝΤ για να γλιτώσει και τις περιττές μετακινήσεις), αλλά το τζιμάνι ο Μαρδόνιος που ηγείτο της εκστρατείας, αμέλησε να δει τον καιρό (μα βρε πουλάκι μου, συμβουλεύσου έναν Αρνιακό, μία Χριστίνα Σούζη ή έστω την Πετρούλα) και έπεσε πάνω σε σφοδρή τρικυμία, παραπλέοντας τον Άθω -πολύ πριν ξεκινήσει μπίζνες το Βατοπέδιο στην περιοχή- και δεν έμεινε κολυμπηθρόξυλο. 

Τελικά δύο χρόνια αργότερα, σε νέα προσπάθεια, οι Πέρσες κατέλαβαν τις Κυκλάδες. Κι αφού ήπιαν τα σφηνάκια τους στη Μύκονο, έριξαν τις βουτιές τους στη Νάξο κι άναψαν ένα κεράκι στην Παναγιά της Τήνου, έφθασαν στην Ερέτρια και το έκαψαν. Για την ακρίβεια, ΤΗΝ έκαψαν. Όπως καταλαβαίνεις, στην Αθήνα έπεσε μεγάλη ανησυχία, αδειάσανε τα σούπερμάρκετς από Νουνού, σχηματίστηκε μεγάλο μποτιλιάρισμα στην Εθνική προς Πελοπόννησο και έφευγαν βροχή τα εμβάσματα προς τις πόλεις της Κάτω Ιταλίας για να διασωθούν οι τραπεζικές καταθέσεις.

Οι Πέρσες στρατοπέδευσαν στο Μαραθώνα, όπου τους αντιμετώπισε μία δύναμη Αθηναίων και Πλαταιέων. Έγινε όπως καταλαβαίνεις, ο κακός χαμός -διότι εκείνες τις εποχές οι πόλεμοι ήταν πολύ σπλάτερ- αλλά εντέλει οι Έλληνες κατάφεραν μία αποφασιστική νίκη χάρις τη στρατιωτική ιδιοφυΐα του Μιλτιάδη. Και οι Πέρσες τα μάζεψαν και επέστρεψαν άρον-άρον στην Ασία -ώρα τους καλή!

Οι εκατόν ενενήντα δύο Αθηναίοι νεκροί είναι μάλλον ελάχιστος φόρος αίματος μπροστά στο θρίαμβο που επιτεύχθη. Οι τιμημένοι αυτοί νεκροί θάφτηκαν σε ετούτο το Σωρό. Τον Τύμβο ντε! Ύψους 9 μέτρων και διαμέτρου 50 μέτρων.

Εδώ οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει το τεφροφόρο στρώμα της πυράς με τα αποτεφρωμένα οστά. Αλλά και ίχνη του νεκρόδειπνου. Διότι από τότες ετούτη η φυλή, τιμούσε τις σημαντικές της στιγμές με φαγοπότι και τσιπουράκι. Οι νικητές αφού περισυνέλεξαν τους νεκρούς, τους έθεσαν στην πυρά και παρακάθησαν σε περίδειπνο για την ψυχούλα των όσων χάθηκαν.

Θα μου πεις, ήρθαμε βόλτα ως εδώ για να ιδούμε ένα χορταριασμένο βουναλάκι; Πρώτον, ετούτος ο Τύμβος είναι πολλά περισσότερο από μία απλή υπενθύμιση μιας μάχης: είναι μία πανάρχαια διαβεβαίωση ότι η θαρραλέα υπεράσπιση του δικαίου έχει νόημα, ακόμα και έναντι ορδών βαρβαρότητας. Και δεύτερον, όχι δεν ήρθαμε για να ιδούμε τον Τύμβο.

Ακολουθείς τις πινακίδες που σου υποδεικνύουν το δρόμο για το Μουσείο. Και μερικά χιλιόμετρα πριν φθάσεις σε αυτό, συναντάς ένα τεράστιο μοντέρνο υπόστεγο. Με ξύλο, μέταλλο και γυαλί. Εν τω μέσω της πεδιάδας.

Με το που μπαίνεις, σε περιμένει το δέος και η έκπληξη.

Μα τί είναι αυτός ο τεράστιος στεγασμένος χώρος και γιατί δεν τον εξεύρεις; Γιατί δεν του έχουνε αφιερώματα τα περιοδικά και τα κανάλια; Γιατί δεν τον διαφημίζει το Υπουργείο Πολιτισμού;

Πρόκειται για ένα πανάρχαιο νεκροταφείο. Και δίνω έξτρα έμφαση στη λέξη "πανάρχαιο".

Πρωτοελλαδικό, ήτοι του 3000 με 2300 π.Χ. Δηλαδής, αν κάτσεις να υπολογίσεις πόσο θεόπαλιο είναι, μπορεί να σου έρθει και η τρέλα. Για να το ρίξουμε και λίγο στο σορολό, το 3000, οι δυτικοευρωπαϊοι δεν ήταν απλώς απάνου στα δέντρα και τρώγανε μπανάνες: είχαν ακόμα λέπια!

Το νεκροταφείο αυτό (στο Τσέπι -έτσι λέγεται το μέρος, σημείωσέ το αν σε ενδιαφέρει να πας) διαθέτει πολλούς κιβωτιόσχημους τάφους.

Ορθογώνιους ή κυκλικούς. Με ανοίγματα εμπρός που φράττονταν με πέτρες.

Και στους οποίους, σύμφωνα με τις πινακίδες, τοποθετούνταν οι νεκροί σε συνεσταλμένη στάση.

Οι ανασκαφές εδώ ξεκίνησαν από τον Μαρινάτο το 1970 και συνεχίστηκαν για αρκετά χρόνια, αποδίδοντας πολύτιμα στοιχεία για τον τρόπο ταφής των νεκρών, εκείνες τις μακρινές εποχές. Και ναι, οι τάφοι ήταν άθικτοι και περιείχαν πλήθος από κτερίσματα.

Πέραν του εντυπωσιακού αυτού χώρου, μένεις με το στόμα ανοιχτό με την θηριώδη υπερσύγχρονη κατασκευή που τον προφυλάσσει. Και η οποία κατασκευή, επιτρέπει την κυκλική και πανοραμική θέαση του νεκροταφείου. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου, ένα αρκετά μεγάλο γκρουπ από Έλληνες έκαμε περιήγηση στο χώρο και εθαύμαζε την εξαιρετική δουλειά που έγινε εδώ.

Κάποια από τις κυρίες που μετείχαν σε αυτό το γκρουπ, αποκάλυψε συγκινημένη ότι τα κτήματα αυτά ανήκαν στην οικογένειά της. Και ότι αισθάνεται υπερήφανη για τον πατέρα της που τα παραχώρησε στο ελληνικό δημόσιο.

Θα μου πεις, εξαιρετικά όλα αυτά, αλλά ήρθαμε να δούμε έναν Τύμβο και πανάρχαιους τάφους; Μην βιάζεσαι αναγνώστα, το πτηνό έχει πολλούς άσσους ακόμα στο μανίκι του. Σου έταξα ότι θα σε εντυπωσιάσω και θα σε εντυπωσιάσω.

Αυτό είναι το Μουσείο του Μαραθώνα. Δεν είναι πολύ μεγάλο: μόλις πεντέξι αίθουσες. Είναι όμως υποδειγματικά οργανωμένο, με μοντέρνα μουσειακή λογική, καθαρό και φροντισμένο. Και για να αισθανθείς έξτρα υπερήφανος, έχει λάβει και πανευρωπαϊκή διάκριση πριν λίγα χρόνια, για τον τρόπο που αναδεικνύει τις τοπικές αρχαιότητες.

Στην πρώτη από τις αίθουσες του μουσείου, εκτίθενται κεραμικά από το περίφημο Σπήλαιο του Πανός -μία εντυπωσιακή πολυθάλαμη σπηλιά που βρίσκεται σε ύψωμα βορειοδυτικά της Οινόης, τρία χιλιόμετρα περίπου από τον σημερινό Μαραθώνα. Η σπηλιά αυτή χρησιμοποιήθηκε από τα νεολιθικά χρόνια (3700 - 3200 π.Χ. -ναι, παίζουμε ακόμα στο πανάρχαιο), αλλά δέχθηκε μεγάλη ανακαίνιση με ίδρυση ιερού του Πάνα τον 5ο αιώνα από τους Αθηναίους. Για να ανταμείψουν το θεό για τη βοήθειά του στη μάχη του Μαραθώνα ντε, διότι θεώρησαν ότι δεν μπορεί, έβαλε κι εκείνος το τραγοποδαράκι του για τη νίκη!

Στις επόμενες αίθουσες, θα βρεις λογής λογής αντικείμενα από το νεκροταφείο που βλέπαμε πριν. Αξίζει να τα μελετήσεις ένα προς ένα, μπορεί να ανακαλύψεις απίθανα πράματα εδώ.

Πιο πέρα, αγγεία της γεωμετρικής, αρχαϊκής και κλασικής περιόδου. Με την ωραιότατη μπορντούρα τους, τα φυλλαράκια, τους κύκλους και τις διακοσμήσεις τους.

Για εσέ την κοκεταρία επισκέπτρια, υπάρχουν και ωραιότατα αξέσορις. Κοσμήματα, σκουλαρίκια, χαϊμαλιά. Πετάς και ένα παρεό από πάνω σου και είσαι έτοιμη για τις εμφανίσεις σου στο σάμερ κλαμπ.

Περιδιαβαίνοντας τις αίθουσες, συνειδητοποιείς πόσο πλούσια σε ευρήματα είναι ετούτη η περιοχή.

Και σε εκπλήσσουν οι ποικίλες αφηγήσεις της.

Στο Μαραθώνα βρισκόταν μεταξύ άλλων, η περίφημη έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού. Που δεν ξεύρω αν θυμάσαι την περίπτωση, αλλά ήταν ένας από τους πιο ζάμπλουτους της αρχαιότητας. Και δεινός ρήτορας. Και μπον βιβέρ. Είχε χρηματοδοτήσει μέγα πλήθος κατασκευαστικών έργων στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία, με πιο φαντεζί βεβαίως το Παναθηναϊκό Στάδιο της Αθήνας που αναμαρμαρώθηκε για τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς στα τέλη του 19ου αιώνα. Αυτή η τοξοτή λαξευμένη πέτρα που βλέπεις εδώ, είναι μέρος της πύλης εισόδου στην έπαυλή του. Και η Ρηγίλλη που μνημονεύεται ήταν η δεύτερη σύζυγός του. Προς τιμήν της έχτισε το περίφημο Ωδείο των Αθηνών. Βεβαίως μία από τις πιο γκραντιόζες στιγμές του ήταν όταν ως "επιμελητής" των Παναθηναίων, διεξήγαγε τη λειτουργία τους με πρωτοφανές γκλάμουρ και πολυτέλεια: αντίς για το ομοίωμα πλοίου που άλλοτε έφερε το πέπλο της Αθηνάς, ο Ηρώδης έφτιαξε πραγματικό πλοίο που φαινόταν να ολισθαίνει στην οδό των Παναθηναίων κινούμενο μόνο του από αφανή μηχανή. Σου μιλώ για σπεκτάκιουλαρ σόου, είχαν μείνει οι Αθηναίοι άλαλοι!

Όπως άλαλος θα μείνεις κι εσύ τώρα. Αλλαγή σκηνικού. Όχι, δεν μεταφερθήκαμε στο Κάιρο, μήτε μπέρδεψε το πτηνό τις αναρτήσεις. Είμαστε ακόμα στο Μουσείο του Μαραθώνα.

Κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου, σε ένα μικρό νησί στη νότια πλευρά του Μαραθώνα (που πλέον δεν είναι νησί γιατί υποχώρησε η θάλασσα), ιδρύθηκε το μεγάλο ιερό των Αιγυπτίων Θεών. Το νησί αυτό διέθετε λουτρά και επικοινωνούσε με τη στεριά με διώρυγες που σε συνδυασμό με την πυκνή βλάστηση, παρέπεμπαν στο Δέλτα του Νείλου.

Αυτός είναι ο Όσιρις. Του Μαραθώνα.

Θεόρατος, αυστηρός, με τα αδρά χαρακτηριστικά της Αιγυπτιακής τέχνης. Μιμείται την ιερατική κίνηση των αιγυπτιακών αγαλμάτων και φέρει το επίσημο ένδυμα των Φαραώ και τα σύμβολα της Άνω και Κάτω Αιγύπτου.

Και αυτή είναι η Σφίγγα. Με ωραιότατη μύτη, χαμογελαστή και πολύ ευχάριστη.

Στις τέσσερις εισόδους του ιερού, στέκονταν τέσσερις εκδοχές της Ίσιδας.

Της κόρης της Σεβ και του Νουτ, της αδελφής του Όριρη, του Σηθ και της Νέφθυος. Είναι απίθανο πώς βρεθήκαμε ξαφνικά σε άλλους κόσμους. Έχεις παραξενευτεί; Εγώ είμαι εδώ για να σου λύσω όλες τις απορίες.

Η λατρεία των Αιγυπτίων Θεών και ειδικά της Ίσιδας είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και στην Ελλάδα είχε φθάσει λόγω του εμπορίου. Για να καταλάβεις, με ψήφισμα της βουλής των Αθηναίων το 333 π.Χ., επιτράπηκε σε Αιγύπτιους εμπόρους να ιδρύσουν ιερό της Ίσιδας στον Πειραιά. Και σήμερα εμείς, εικοσιτέσσερις αιώνες αργότερα συζητάμε ακόμα για εκείνο το τζαμί.

Κατά την Ελληνιστική περίοδο, ο Όσιρις εξελληνίζεται και ταυτίζεται με τον Σαράπη. Η λατρεία του Σαράπη και της Ίσιδος εξαπλώνεται θεαματικά, με σπουδαιότερο κέντρο λατρείας τη Δήλο.

Η Ίσιδα ταυτίζεται με τη Δήμητρα, τη θεά της ευφορίας (και ουχί της εφορίας μη-χειρότερα!). Αλλά και της Αφροδίτης, της θεάς του έρωτα, του γάμου και των γυναικών.

Πριν αφήσουμε το μουσείο, αξίζει να σταθούμε σε ετούτη την επιτύμβια στήλη. Η νεκρή μητέρα εμπιστεύεται το βρέφος της σε μία θεραπαινίδα. Δεν ξεύρω για σένα, εγώ πάντως που είμαι και αισθηματίας, το βρήκα συγκινητικό.

Για να τιμήσουν την ιστορική τους νίκη, οι Αθηναίοι λίγα χρόνια μετά τη μάχη έστησαν το λεγόμενο "καλόν τρόπαιον", έναν μαρμάρινο αράβδωτο κίονα, ύψους 10 μέτρων με ιωνικό κιονόκρανο. Απάνου του στεκόταν το άγαλμα της Νίκης. Στο "καλόν τρόπαιον" αναφέρονται με θαυμασμό ο Αριστοφάνης, ο Πλάτων και ο Παυσανίας. Και ναι, στην τελευταία αίθουσα του μουσείου, μπορείς κι εσύ να θαυμάσεις ό,τι απέμεινε από αυτό.

Τελειώσαμε; Όχι. Υπάρχει κάτι ακόμα που θέλω να σου δείξω. Δίπλα ακριβώς στο μουσείο, υπάρχει έτερο νεκροταφείο.

Ετούτο είναι του 2000 - 1600 π.Χ. -νεώτερο του προηγούμενου μεν, αλλά πρόσφατο δεν το λες.

Και εδώ αξίζει ένα μεγάλο μπράβο για τον τρόπο στέγασης και ανάδειξης του χώρου. Ειδική διαδρομή σε γυρίζει περιμετρικά και σου δίνει την ευκαιρία να θαυμάσεις από κοντά τους τάφους.

Εδώ ανευρέθησαν και σκελετοί αλόγων. Και πλούσιο υλικό από κτερίσματα. Που βεβαίως φυλάσσονται στο μουσείο που μόλις είδαμε.

Κάπου εδώ, θα πρέπει να σε αφήσω. Όχι γιατί δεν έχω ακόμα πολλά να σου δείξω και να σου πω για την περιοχή και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της, αλλά γιατί η παρούσα ανάρτηση έχει αρχίσει να παίρνει τη μορφή μυθιστορήματος κι έχουμε και δουλειές.

Αν μου επιτρέπεις όμως, θα κλείσω με δύο διαπιστώσεις. Η πρώτη είναι ότι αν θέλουμε, μπορούμε! Το υλικό υπάρχει, είναι μπόλικο και βρίσκεται παντού διάσπαρτο σε αυτή τη χώρα. Η ευθύνη της ανάδειξης και της αξιοποίησης βαραίνει ασφαλώς το κράτος και τους αρμόδιους φορείς -οι οποίοι εδώ έχουν κάμει στο ακέραιο, το καθήκον τους.

Εντούτοις, υπάρχει ακόμα μία ευθύνη και αυτή βαραίνει όλους εμάς. Είναι η ευθύνη μας να αγαπήσουμε αυτούς τους χώρους, να τους νοιαστούμε και να τους αγκαλιάσουμε. Να τους αναζητήσουμε, να τους επισκεπτόμαστε πιο συχνά, να πηγαίνουμε εκεί τις παρέες μας και τα παιδιά μας. Και να τους αφήνουμε να μας διηγηθούν τις ιστορίες τους. Γιατί είναι σπουδαίες ιστορίες. Πραγματικά, σπουδαίες.

Πηγή: http://pigkouinos.blogspot.gr/2013/10/blog-post_21.html

• Facebook